प्रत्येक वर्ष अक्टोबर ४ तारिखमा विश्व पशु दिवस नेपाललगायत संसारभरि मनाइन्छ । सन् १९२५ अर्थात् आजभन्दा लगभग ९८ वर्षअघि जर्मनीको बर्लिनमा जर्मन लेखक हेनरिच जिमरम्यानले विश्वमै प्रथम जनावर दिवस मनाएका थिए । यस दिवसलाई सन् १९२९ बाट औपचारिक रूपमै अक्टोबर ४ मा मनाउन थालियो । यस दिनमा इटालियन सन्त फ्रान्सिस अफ एसिसीको जन्मदिन पनि पर्न गएको थियो । यी सन्तलाई ११ औँ शताब्दीबाट अहिलेसम्म पर्यावरण र जनावरमैत्री समाजका प्रवर्तक र प्रचारकका रूपमा चिनिन्छ ।
यसका साथसाथै बढ्दो वातावरणीय सरोकार र पशु राज्यका साथ दिगो सहअस्तित्वको आवश्यकताले चिनिएको आजको संसारमा विश्व पशु दिवसको ठूलो महत्व रहेको छ । यस दिनले पशु विकासका लागि धेरै महत्वपूर्ण उद्देश्यहरू प्रदान गर्दै आएको छ ।
जुन जागरुकता बढाउँदै लैजानको लागि विश्व पशु दिवसले बासस्थानको क्षति, वन्यजन्तु बेचबिखन, पशु क्रूरता र लोपोन्मुख प्रजातिहरूको संरक्षणलगायतका विभिन्न जनावरसँग सम्बन्धित मुद्दाहरूका बारेमा जनतालाई शिक्षित बनाउँछ । यी विषयहरूमा प्रकाश पारेर यसले जनावरहरूका लागि थप समानुभूति र समझदारी बढाउँछ ।
त्यस्तैगरी पशु कल्याण प्रवद्र्धनमा यस दिनले जनावरलाई आदर र करुणाको साथ व्यवहार गर्ने महत्वलाई जोड दिन्छ । यसले जिम्मेवार पाल्तू जनावरको स्वामित्व, खेतमा कार्य गर्ने जनावरहरूको नैतिक व्यवहार र वन्यजन्तुको संरक्षणलाई पनि प्रोत्साहन गर्छ ।
त्यसरी नै नीति परिवर्तनका लागि वकालत गर्दै विश्व पशु दिवसले वकालतका लागि प्लेटफर्म प्रदान गर्छ । जसमा भन्ने नै हो भने व्यक्ति र संस्थाहरूलाई स्थानीय, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरहरूमा सुधारिएको पशु संरक्षण कानुन र नीतिहरूका लागि लबिङ गर्न सक्षम बनाउँछ ।
त्यस्तैगरी भन्ने हो भने विविधता मनाउने यसले हाम्रो पृथ्वीमा बसोबास गर्ने प्रजातिहरूको अविश्वसनीय विविधता मनाउँछ । यसमा भन्ने नै हो भने सबैभन्दा सानो कीरादेखि भव्य हात्तीसम्म, प्रत्येक प्राणीले पारिस्थितिक सन्तुलन कायम राख्न अद्वितीय भूमिका खेल्ने देखिन्छ । जुन सम्पूर्ण जनावरको संरक्षणलाई प्रोत्साहन दिनु मानवताले गर्ने एक महत्वपूर्ण कार्य पनि हो ।
यस दिनले लोपोन्मुख प्रजाति र तिनीहरूको बासस्थानको सुरक्षा गर्न संरक्षण प्रयासहरूको आवश्यकतालाई बलियो बनाउँछ । यसले पृथ्वीमा सबै जीवनको अन्तरसम्बन्धलाई हाइलाइट गर्छ । अतः विश्व पशु दिवसको उद्देश्य संसारभरि जनावरहरूको स्थिति बढाउनु र तिनीहरूको जीवन अवस्था सुधार गर्नु हो । यो मानव र जनावरहरूबीचको बन्धनलाई सम्मान गर्ने र पशु राज्यको विविधता र सौन्दर्यको कदर गर्ने दिन पनि हो ।
सन् २०२३ को विश्वव्यापी सन्दर्भलाई मध्यनजर गर्ने हो भने पनि विश्व पशु दिवस मनाउने क्रममा वर्षौंदेखि पशु कल्याणमा भएका प्रगतिका साथै जारी रहेका चुनौतीलाई पनि प्रतिविम्बित गर्न आवश्यक छ । हालको स्थितिलाई अवलोकन गर्ने हो भने पशु तथा जनावरप्रति मानवीय जागरुकता बढ्दै गएको एकातिर छ भने अर्कातिर वकालत समूह, वृत्तचित्र र सामाजिक सञ्जाल अभियानहरूको प्रयासलाई धन्यवाद दिनुपर्ने देखिन्छ । त्यस्तैगरी हालका वर्षहरूमा पशु कल्याण मुद्दाहरूको जनताको जागरुकता उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ ।
यसर्थ मानिसहरू यसमा अधिक जानकारी र पशु अधिकार र संरक्षणका बारेमा छलफलमा संलग्न रहेका छन् । त्यस्तैगरी धेरै देशले आफ्नो पशु संरक्षण कानुन र नियमहरूलाई बलियो बनाएका छन् । यी उपायहरू पशु कृषिमा केही क्रूर अभ्यासहरूको प्रयोगमा प्रतिबन्ध लगाउनेदेखि वन्यजन्तुको व्यापारमा प्रतिबन्ध लगाउन समेत पछाडि परेका छैनन् । त्यस्तै, प्राविधिक हिसाबकिताबबाट पनि विभिन्न किसिमका आविष्कारको प्रयोग गरेर जनावरहरूलाई संरक्षण गर्ने प्रयास गरिएको छ । जसमा जीपीएस, ट्र्याकिङ र ड्रोनहरूको माध्यमबाट वन्यजन्तु निगरानी र सिकारविरोधी प्रयासहरूमा धेरै सुधार गरेको छ । यसै क्रममा वैज्ञानिक प्रगतिहरूले जनावरहरूको व्यवहार र संरक्षण गर्ने हेतु दिनप्रतिदिन बढाउँदै लगेको छ ।
नेपालको जैविक विविधतालाई खासगरीकन भन्ने हो भने राष्ट्रिय खजाना हिमालयका अग्ला चुचुराहरू र तराई क्षेत्रको हरियाली जङ्गलको बीचमा बसेको नेपाल अनुपम जैविक विविधताले भरिपूर्ण देश पनि हो । यो वनस्पति र जीवजन्तुहरूको आश्चर्यजनक विविधताको घर हो । जसमा प्रतिष्ठित प्रजातिहरू जस्तै— बंगाल बाघ, एकसिङ्गे गैंडा, रातो पान्डा, हिउँ चितुवा र विभिन्न किसिमका चराचुरुङ्गी प्रजातिहरूको भीड समावेश भएको छ । जसले राष्ट्रको अनुपम भूगोल, उपोष्णकटिबन्धीयदेखि अल्पाइनसम्मको उचाइहरू समावेश गर्दै यो अविश्वसनीय विविधताका लागि अनुमति दिन्छ ।
यसरी सानो आकारको भए पनि नेपाल जैविक विविधताका लागि विश्वको शीर्ष देशहरूमा पर्छ । यो प्राकृतिक सम्पदा राष्ट्रिय गौरवको स्रोत मात्र होइन, यसले देशको सांस्कृतिक सम्पदाको पनि महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेको छ । वस्तुतः देशका धेरै परम्परा, लोककथा र चाडपर्वहरू प्राकृतिक संसारसँग गहिरो रूपमा गाँसिएका छन् । यहाँका धेरै मानिसको जीवनमा जनावरहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । यसका साथसाथै वन्यजन्तु संरक्षणमा राष्ट्रको प्रतिबद्धता प्रशंसनीय भए पनि बहुमूल्य जैविक विविधताको संरक्षण गर्ने प्रयासमा यसले धेरै चुनौतीको सामना गरिरहेको छ । यी चुनौतीहरूमा वनफँडानी, सिकारी, मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व र जलवायु परिवर्तनको प्रभावका कारण बासस्थानको पनि हानि–नोक्सानी समावेश भएको छ ।
देशको प्रमुख चाडपर्वमध्ये तिहार पनि एक हो । यसै चाडपर्वमा कागतिहार, कुकुर तिहार, गाई तिहार, गोरु तिहारलगायतका चाडहरूले त पशुपन्छीको यस विश्वमा उपस्थितिलाई नै पुनःव्याख्या गरिदिएको छ । हामीमध्ये हरेक मान्छेले जनावरहरूको संसारलाई केही हदसम्म खुकुलो पार्न सक्छौँ । जसमा भन्ने नै हो भने केही जनावर खतरनाक हुन्छन् त केही मैत्री हुन्छन्, जे होस्, पृथ्वीमा बस्ने अधिकार सबैलाई समान छ ।
निष्कर्षमा भन्नुपर्दा विश्व पशु दिवस एक स्मरणीय दिन हो कि जनावरहरूको हेरचाह गर्नु हामी सबैको परम दायित्व तथा कर्तव्य पनि हो । जुन हामीले खाने खानाका बारेमा सूचित छनोटहरू गरेर, पशु कल्याण सुधार गर्न काम गर्ने संस्थाहरूलाई समर्थन गरेर र अन्य कार्यहरू लिएर हामी सबै जनावरका लागि थप दिगो, स्वस्थ र मानवीय संसार सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छौं ।
यस विश्व पशु दिवसका अवसरमा हामी सबैले जनावरहरूका लागि भिन्नता ल्याउन आ–आफ्नो तर्फबाट काम गर्ने वाचा गर्ने बेला आएको छ । यो मानव र जनावर दुवैका लागि महत्वपूर्ण समय हो । किनकि हामीले जलवायु परिवर्तन, जैविक विविधताको हानि, बासस्थानको विनाश, प्रदूषण, अत्यधिक जनसंख्या, महामारी र द्वन्द्वजस्ता अभूतपूर्व चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छौं ।
फलतः विश्व पशु दिवस सन् २०२३ मनाएर हामी सबै जीवित प्राणीहरूका लागि थप मानवीय र दिगो संसार सिर्जना गर्ने हाम्रो ऐक्यबद्धता र प्रतिबद्धता देखाउन सक्छौं । मूलतः विविध र लोपोन्मुख जनावर प्रजातिहरूको संरक्षण र संरक्षण गर्न चेतना जगाउने तथा प्रेरणादायी कार्य गर्ने उद्देश्यले विश्वव्यापी पहल पनि हो ।
यसमा भन्ने नै हो भने हाम्रो देशमा आफ्नो समृद्ध जैविक विविधता र आश्चर्यजनक परिदृश्यका लागि प्रसिद्ध देश, विश्व पशु दिवस २०२३ ले विशेष महत्व लिन्छ । यस दिवसले वन्यजन्तु संरक्षणमा नेपालको असाधारण प्रतिबद्धता र यस हिमालय राष्ट्रको घर भनेर चिनिने विभिन्न जीवजन्तु प्रजातिहरूको संरक्षण गर्ने प्रयासहरूको अन्वेषण गर्छ । – विश्वनाथ खरेल
Add Comment