युरिया मलको समुचित प्रयोगको लागि लिफ कलर चार्ट प्रविधि

विभिन्न बालीनालीको वृद्धि विकासका लागि आवश्यक मलको मात्रा सिफारिस गरिएको हुन्छ l अन्न बालीको सन्दर्भमा मुख्यत: नाइट्रोजन, फस्फोरस र पोटासको पूर्तिका लागि उपलब्ध मलहरु विभिन्न तरिकाले प्रयोग हुँदै आएका छन् l ती मध्य बालीमा नाइट्रोजनको आवश्यकता पूर्तिका लागि विभिन्न मल मध्य नेपालमा प्राय: युरिया नै प्रयोग गर्ने चलन छ l त्यसैले यो सामग्री युरियाकै समुचित प्रयोगका बारेमा केन्द्रित छ l सबै ठाउँमा “blanket recommendation” अनुसार युरिया मल प्रयोग गर्दा स्थान विशेष माटो र विरुवाको माग अनुसार तालमेल नमिल्न सक्छ जसको कारण विरुवालाई मलको आवश्यक मात्रा प्राप्त हुँदैन l तसर्थ स्थान विशेष र विरुवाको माग अनुसार युरिया मलको समुचित प्रयोगको लागि विभिन्न प्रविधि मध्य एक सरल र किसानमैत्री प्रविधि हो, लिफ कलर चार्ट l

लिफ कलर चार्ट (एल.सि.सि.)

विरुवाको पातको रङ्ग मापन गर्ने एउटा पातो एल.सि.सि. अन्तर्राष्ट्रिय धान अनुसन्धान केन्द्र र फिलिपिन्स धान अनुसन्धान केन्द्रद्वारा विकसित प्रविधि हो l यसमा प्रयोग गरिएको रङ्गसँग बिरूवाको पातको रङ्ग दाँजेर आवश्यक नाइट्रोजनको मात्रा मापन गरिन्छ र सोहि अनुसार युरिया कति हाल्नुपर्छ भन्ने एकिन गर्न सकिन्छ l हल्का हरियो (पहेंलो हरियो) देखि गाढा हरियोसम्मका चार देखि छ ओटा पाता भएको एल.सि.सि. ले पातहरुको रङ्गको घनतत्व कम या बढी भनि मापन गर्दछ l सामान्य छ, कम हरियो भए विरुवामा नाइट्रोजनको मात्रा कम भएको बुझिन्छ र एउटा निश्चित मानसम्म थप युरियाको आवश्यकता पर्दछ l यो चार्ट प्राय: धान, गहुँ र मकैमा प्रयोग हुँदै आएको छ l

एल.सि.सि. कसरी प्रयोग गर्ने ?

आफुले मापन गर्न चाहेको खेतबारीमा उक्त बालीको बोटविरुवा एकरुपता भएको ठाउँमा करिव दश ओटा स्वस्थ बोट ऐच्छिकरुपमै (random) छनौट गर्ने l
बोटको सबभन्दा टुप्पाको र पूर्णरुपले विकसित पात छानेर उक्त चार्टको पाता छनौट गरिएको पातको बीचमा पर्ने गरी राख्ने र पातको रङ्ग र एल.सि.सि. पाताको रङ्ग दाँज्ने । त्यसो गर्दा आफ्नो शरीरको या अन्य कुनै छाँया पातमा पर्नु हुँदैन l
एल.सि.सि.को विभिन्न मान अंकित हुन्छन l त्यहि आधारमा अघि लिइएको दश ओटा नापको औसत निकाल्नुपर्छ l यदि पातको रङ्ग २ वटा मानका बीचमा पर्छ भने दुबैको बीचको मान लिनुपर्छ जस्तै २ र ३ को बीचमा पर्छ भने २.५ मान लिने ।सामान्यतया औसत मान ३ भन्दा कम भएमा युरिया टप ड्रेस गर्नु पर्ने देखिन्छ र सोहि अनुसारको सिफारिस मात्रामा मलखाद प्रयोग गर्नुपर्दछ । उदारहरणको लागि धान रोपेको २१ दिन पछि १० दिनको फरकमा बाला लाग्ने अवस्थासम्म नाप लिने र मल आवश्यक भएको देखिएमा ३० के.जी. नाइट्रोजन प्रति हेक्टरका दरले छर्नुपर्दछ l कतिपय अवस्थामा बालीको जात अनुसार समेत सिफारिस गरिएको भएपनि नेपालमा यसबारे पर्याप्त अनुसन्धान भएको पाइंदैन ।

एल.सि.सि. किन प्रयोग गर्ने ?

न्यून लागतमा सजिलो र छिटोछरितो प्रयोग गर्न सकिने किसानमैत्री प्रविधि
विरुवा नाइट्रोजनको लागि भोकाएको वा अघाएको पत्ता लगाउने सजिलो प्रविधि जसका कारण मलको जथाभावी प्रयोग नियन्त्रण हुने
आवश्यक समयमा विरुवाको वास्तविक माग अनुसार मलको प्रयोग गर्न सकिने
हरित गृह ग्याँस उत्सर्जनमा कमी ल्याउने जलवायुमैत्री प्रविधि
रोगकिरामा समेत कमि आउने

तसर्थ नेपालमा युरिया मलको समुचित प्रयोगको लागि लिफ कलर चार्ट एक सजिलो किसानमैत्री प्रविधि रहेकोले यसको उपलब्धता र प्रयोगमा विस्तार आवश्यक छ l युरिया मात्र होइन नाइट्रोजनका अनेक प्राङ्गारिक/जैविक र रासायनिक मलको उचित व्यवस्थापनको लागि लिफ कलर चार्ट अति उपयोगी छ l कुनै पनि माटो र त्यसमा लगाईएको विरुवा नाइट्रोजनको लागि भोको छ या अघाएको छ त्यो पत्ता लगाई समयमै आवश्यक विरुवाको खानाको जोहो गर्न र उत्पादन वृद्धि गर्न लिफ कलर चार्टको आवश्यकता महत्त्वपूर्ण छ l (लेखिका कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय, रामपुर चितवनमा माटो विज्ञानमा स्नातकोत्तर अध्ययनरत छिन् ।)