ओझेलमा परेको लाईभस्टक प्रयोगशाला

गुणस्तरीय पशुजन्य पदार्थ र पशु उत्पादन सामग्रीको उत्पादन, विक्री वितरण तथा उपभोगको लागि सकारात्मक बातावरण सृजना गर्न गुण परिक्षणको साथै गुणस्तर तर्जुमा, गुण प्रवद्र्धन, गुण आश्वासन र गुण ब्यवस्थापन सम्वन्धी क्रियाकलाप संचालन गर्ने उदेश्यका साथ पशु सेवा विभागको विद्यमान संगठनात्मक संरचना भित्र रहने गरी लाईभस्टक गुण व्यवस्थापन प्रयोगशालाको स्थापना वि.सं. २०६१ श्रावण १ गते केन्द्रिय स्तरमा भएको हो ।
देशको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा ११ प्रातिशत पशु पालन व्यवसायको योगदान रहेको छ भने कृषिको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा पशु पालन क्षेत्रको कुल २६ प्रतिशत योगदान रहेको पाइन्छ । कुल ६४ प्रतिशत कृषकहरु पशुपालन पेशामा संलग्न रहेको देखिन्छ । त्यसैगरी यो क्षेत्रमा महिलाहरुको सहभागिता ८० प्रतिशत रहेको पाइन्छ  ।
देशको आय आर्जन र गरिबी निवारणको मुख्य पेशाको रुपमा रहेको पशु पालन क्षेत्रमा बिगत केही बर्ष देखि नेपाल सरकारको नीति अनुरुप र पशुपन्छी बिकास मन्त्रालयको मिति २०७३ पौष ९ मा गठन पश्चात युवालक्षित पशु पालनका बिभिन्न कार्यक्रम मार्फत युवाहरुलाई आर्कषण गर्ने कार्यक्रम सन्चालन गर्दै आइरहेको छ । जसले गर्दा यस पेशामा युवाहरुको आर्कषण पनि बढदै गई रहेको र कुखुरा, गाइ, भैंसी ,बाख्रा तथा बंगुरपालन व्यवसायमा पनि आधुनिक एवम् व्यावसायिक फार्महरु खुल्ने क्रम दिनानुदिन बढदै छ ।
देश कुखुरा पालनमा आत्मनिर्भर हुदै गई रहेको र अरु पनि व्यवसायिक र आधुनिक फार्महरुको बिकास हुने क्रम बढी रहेको छ । पशुपन्छी बिकास मन्त्रालयको स्थापना पश्चात ४० बुंदे घोषणा पत्रमा उल्लेख गरिए अनुसार देशलाई पहिलो बर्ष अण्डामा दोश्रो बर्ष मासु र तेश्रो बर्ष दुधमा आत्मनिर्भर बनाउने योजनालाई सफल पार्न पनि पशुपन्छीका लागि आवश्यक पर्ने गुणस्तरीय तथा सन्तुलित दानाको साथै पशुजन्य पदार्थ र पशु उत्पादन सामाग्रीको उत्पादन, विक्री वितरण तथा उपभोगको लागि सकारात्मक बातावरण सृजना गर्न गुण परिक्षणको साथै गुणस्तर तर्जुमा, गुण प्रवद्र्धन, गुण आश्वासन र गुण ब्यवस्थापन सम्वन्धी क्रियाकलाप सन्चालन गर्ने उदेश्यका साथ यस प्रयोगशालाको स्थापना भएको देखिन्छ ।
यस्तो महत्वपूर्ण जिम्मेवारी पाएको यस प्रयोगशालालाई बिश्वासिलो भरपर्दो, अन्तराष्टिूय मापदण्ड क्ष्क्ण्अनुसारको प्रयोगशालाको रुपमा बिकास गर्नु पर्नेमा प्रयोगशाला नाम मात्रैको स्थापना भएको देखिन्छ । प्रयोगशालामा प्रर्याप्त भौतिक पूर्वाधार, आवश्यक साधन श्रोत लगायत आधुनिक मेसिन उपकरण र दक्ष जनशक्ति अभाव रहेको छ भने भएका जनशक्तिलाई पनि दक्षता अभिवृद्धिका गर्न ध्यान दिएको देखिदैन । यसका कतिपय बिग्रेका मेसिन उपकरणहरु मर्मत नहुने अवस्थामा रहेका छन । प्रयोगशालाको बिगत देखिको बार्षिक कार्यक्र्रम बजेट को अबस्था हेर्दा बार्षिक कार्यक्रम बजेट २० लाख भित्र मात्र सिमित रहनुले यो प्रयोगशाला सरकारी निकायबाटै ओझेलमा परेको देखिन्छ । जसको परिणामस्वरुप नियमनकारी निकाय हुंदाहुंदै पनि दाना उद्योग, व्यवसायको अनुगमन दानाका नमुना संकलन र परिक्षण गर्न नसकिएको अबस्था एकातिर रहेको छ भने दाना सम्बन्धि ऐन कानुन कार्यान्वयन गराउने र नियमन निकाय पनि यो प्रयोगशाला नभई खाद्य गुण व्यवस्था बिभाग भएकोले पनि यसको कार्यक्षेत्र अन्यौलमा रहेको छ ।
फलस्वरुप बेलाबेलामा किसानहरुबाट दानाका गुणस्तरका कारण पशुपन्छी पालनले क्षति व्यहोर्नु परेको बारेमा गुनासाहरु आउने गरेको र प्रयोगशालाबाट प्रवाह गर्नु पर्ने सेवा प्रभावकारी हुन नसक्दा आम पशुपालन कृषक व्यवसायीहरु मर्कामा परी रहेका छन ।
यस प्रयोगशालाको उदेश्य परिपूर्ति गर्न निम्नानुसारका कार्यनीतिहरु तय गरिएका पाइन्छन । तर ऐन कानुनको अभावका कारण कार्यान्वयनमा समस्या देखिएको छ । यस संग सम्बन्धित तथा पशुपन्छी पालनसंग सम्बन्धित ऐन कानुनहरु जस्तै दाना ऐन २०३३ र नियमावली २०४१ले खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण बिभागलाई अधिकारयुक्त बनाएको छ भने पशु स्वास्थ्य तथा पशु सेवा ऐन, २०५५ले पशु सेवा बिभाग तथा अन्य पशु स्वास्थ्यका निकायहरुलाई अधिकार सम्पन्न गरेको छ भने यस प्रयोगशालालाई भूमिका दिएको देखिदैन । यसको उदेश्य अनुसार कार्य गर्ने गराउने हो र पशुपन्छी पालन व्यवसायलाई गुणस्तरिय दाना पदार्थ उपलब्ध गराउने व्यवस्थाका लागि यस प्रयोगशालालाई महत्व दिई अधिकार र साधनश्रोत सम्पन्न बनाउनै पर्छ ।
प्रयोगशालाका कार्यनीति
० पशु सेवा विभागले गुणस्तर सम्वन्धी प्रदान गर्ने प्राविधिक परामर्शमा एकरुपता ल्याउन, गुणस्तरिय पशुजन्य पदार्थ र पशु उत्पादन सामग्रीहरुको उत्पादन, विक्रि वितरण र उपयोगलाई प्रोत्साहन दिन र पशुजन्य पदार्थ तथा उत्पादन सामग्री र प्रक्रिया सम्वन्धी तर्जुमा गरिएका गुणस्तर पशुपालन तथा पशुपंक्षीजन्य उद्योगहरुमा कार्यान्वयन गर्न गराउन प्राविधिक परामर्श प्रदान गर्ने ।
० पशुपंक्षीसंग सम्बन्धित उद्योगहरुद्वारा उत्पादन गरिएको वा आयात गरिएको पशुजन्य पदार्थ, सामाग्रीहरुको गुण मापन गर्न प्रयोगशाला सुविधा उपलब्ध गराउने ।
० गुणस्तरिय पशुजन्य पदार्थ र पशु उत्पादन सामाग्रीहरुको उत्पादन विक्रि वितरण गर्न गराउन सम्बन्धित सरकारी निकायहरुको संलग्नतामा आवश्यक ऐन तर्जुमा गर्न सहयोग गर्ने ।
० पशुजन्य पदार्थ तथा उत्पादन सामाग्रीको गुणस्तर सम्वन्धी तालिम संचालन गर्ने ।
० पशुपंक्षीसँग सम्बन्धित उद्योगहरुको गुणस्तर तथा उत्पादन र उत्पादकत्व सम्वन्धी समस्याहरुको पहिचान, विश्लेषण र निराकरण गर्न स्थलगत अध्ययन तथा निरिक्षण गर्ने ।
० पशु स्वास्थ्य तथा पशु सेवा ऐन, २०५५ अन्तर्गत उद्योग स्थापना तथा निकासी पैठारी ब्यवस्था सम्वन्धी कार्यमा गुणस्तर सम्बन्धी प्राविधिक परामर्श प्रदान गर्ने ।– जनक बहादुर धामी ,पशु बिकास अधिकृत